Κατά καιρούς σε διάφορα post η φράση επανέρχεται: το νόημα της ζωής μου, της ζωή σου, της ζωής των άλλων. Υπάρχουν και φιλοσοφικές διατυπώσεις περί του ζητήματος, αλλά ας τις αφήσουμε κατά μέρος. Μια σύντομη σημείωση μόνον – ότι τούτο το θέμα βρέθηκε στο κέντρο της υπαρξιακής φιλοσοφίας, για λόγους που θα πρέπει να συσχετιστούν και με το ιστορικό περιβάλλον, τη συγκυρία, την ατμόσφαιρα της εποχής εκείνης. Αλλά, η ιστορία ξεκινά ενωρίτερα. Ο τύπος του σπληνιώντος (spleen=μελαγχολία) ρομαντικού περιπλανώμενου, επιτομή του οποίου ήταν ο βυρωνικός Childe Harold, υποκρύπτει αυτό ακριβώς το πρόβλημα: ο μελαγχολικός ήρωας που, μολονότι νέος, έχει κορεστεί από τον έκλυτο βίο, και sick at heart, ξεκινά μια μεγάλη περιπλάνηση, αναζητώντας κάτι που θα τον βγάλει από την «αρρώστεια» του (που περί τα τέλη του 19^ου αι., είχε πλέον λάβει διαστάσεις επιδημίας, εξ ου και απεκλήθη mal du siècle, δηλ. αρρώστεια του αιώνος – ακριβώς επειδή αυτός ο τύπος μελαγχολικού ήρωα είχε φτάσει στα όρια της μανιεριστικής επανάληψης) – με δυο λόγια, αναζητούσε ένα (καινούριο) νόημα ζωής. Εκείνο, όμως, που ήταν πόζα στη ρομαντική λογοτεχνία (κυρίως στους βυρωνόληπτους Ευρωπαίους και Έλληνες ποιητές και πεζογράφους), μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο απέκτησε άμεση αναφορά στην ιστορική πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι ιστορικοί όπως ο Hobsbawm θεωρούν ότι ο 19^ος αι. τελειώνει το 1914 – επειδή πράγματι ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος σηματοδοτεί το τέλος του λεγόμενου «παλαιού κόσμου» και την αρχή του καινούριου· και ο Hobsbawm, όπως και οι ιστορικοί των νοοτροπιών, γνωρίζουν ότι τα ημερολογιακά όρια σπανίως συμπίπτουν με τα όρια ζωής των ιστορικών εποχών και των νοοτροπιών. Εκείνη η πρώτη δεκαετία του 20ού αι., συμπυκνώνει την απόληξη μιας πορείας που ουσιαστικά ξεκινά με τη Γαλλική Επανάσταση: διαφωτισμός, εμπιστοσύνη στην επιστήμη και στον ορθολογισμό, αισιόδοξη πίστη στην ανθρώπινη πρόοδο, εθνικές ιδεολογίες και εθνικά κράτη – το αίσιο ξεκίνημα. Μετά από αλλεπάλληλες διαψεύσεις και απογητεύσεις, όμως (αρκεί να σκεφτεί κανείς τον Ναπολέοντα, για παράδειγμα), ο αιώνας τελειώνει μέσα σ’ ένα γενικό μούδιασμα: η επιστήμη έχει κλονίσει τις βεβαιότητες που έδινε παλαιότερα η θρησκεία, χωρίς όμως να έχει δημιουργήσει καινούριες (ή τουλάχιστον αυτές που δημιούργησε δεν μπορούσαν να απαντήσουν στα ερωτήματα που κάλυπτε η πίστη), τα εθνικά κράτη αποδύθηκαν σε λυσσαλέους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, αποδεικνύοντας ότι η ελευθερία ήταν ένα αίτημα που αφορούσε ένα μέρος του κόσμου μόνον (και προφανώς όχι εκείνο, όπου οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έστηναν τις αποικίες τους), ο θετικισμός έδινε ορθολογικές ερμηνείες πλην κατέστρεφε έναν μετά τον άλλον τους μυθικούς ιστούς. Και στο τέλος ένας πόλεμος – που ήρθε να αλλάξει τον ευρωπαϊκό χάρτη, να απομυθοποιήσει ιδεολογίες και «ευγενείς» προθέσεις και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τον επόμενο.

Δεν είναι άνευ σημασίας ότι τα χρόνια πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο αλλά και εκείνα του μεσοπολέμου, η ευρωπαϊκή αστική κοινωνία προβάλλει νοοτροπικά χαώδης. Ούτε είναι τυχαίο ότι εκείνη την εποχή ανθεί ο αισθητισμός και η λεγόμενη λογοτεχνία της «παρακμής», στον πυρήνα των οποίων ήταν η αρχή ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν έντονα, ακολουθώντας το ιδανικό του ωραίου, αναζητώντας τη λύτρωση στην ομορφιά. Αυτό ήταν το νόημα ζωής που ερχόταν να προτείνει η τέχνη, κορεσμένη και κουρασμένη από τις μεγαλόστομες ιδεολογικο-πολιτικές διακηρύξεις του παρελθόντος.

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, στα χρόνια που ακολούθησαν, επινοήθηκαν καινούρια νοήματα ζωής ή επιβεβαιώθηκαν κάποια από τα παλιά, ερμηνευμένα με νέους όρους. Η πολιτική ιδεολογία έδωσε ορισμένες σταθερές για κάποιες δεκαετίες, η αστική ευημερία στην εκδοχή του «αμερικανικού ονείρου» επίσης, η θρησκεία επανέκτησε μέρος της ισχύος της περί τα τέλη του 20ού αι. Σε κάθε εποχή, οι κοινωνίες χρειάζονται τους μύθους τους ή τα νοήματά τους προκειμένου να συνδέσουν και να συνθέσουν το ατομικό και το συλλογικό, ώστε να λειτουργεί απρόσκοπτα το σύστημα.

Επί αιώνες, αλλά και στην εποχή μας, άνθρωποι έζησαν και ζουν χωρίς να αναρωτηθούν ποιο είναι το νόημα της ζωής εν γένει και το νόημα της δικής τους ατομικής ζωής ειδικότερα. Αν το δει κανείς από μιαν ορισμένη σκοπιά, δεν θα έχει άδικο να ισχυριστεί ότι όλος αυτός ο προβληματισμός είναι η πολυτέλεια που έχουν στη διάθεσή τους ευημερούσες κοινωνίες ή ευημερούσες τάξεις. Διότι, αν σε βαραίνει το πρόβλημα της καθημερινής επιβίωσης, δεν έχεις το περιθώριο ν’ ασχοληθείς με τέτοια. Πιθανόν –αλλά, εν προκειμένω, δεν με ενδιαφέρει γιατί ανακύπτουν τέτοιοι προβληματισμοί.

Το νόημα της ζωής, λοιπόν. Γιατί ήρθαμε σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο, ποια είναι η αποστολή μας, τι θα κάνουμε, πώς θα δικαιώσουμε την ύπαρξή μας επί της γης, αν ο τρόπος ζωής μας μας γεμίζει, μας ικανοποιεί και τα παρόμοια. Υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις – από τις θρησκείες, την πολιτική, τις κοινωνίες, τη φιλοσοφία ενδεχομένως. Και υπάρχουν και οι προσωπικές – αυτές που καθένας διατυπώνει για τον εαυτό του, είτε έχοντας αμφισβητήσει και απορρίψει πλήρως τις έτοιμες είτε έχοντας επιλέξει στοιχεία από αυτές, τα οποία ανασυνθέτει κατά το δοκούν. Έτσι, μπορεί κανείς ν’ απορρίψει, λ.χ., το τελετουργικό του χριστιανισμού, το δόγμα του ή τις θεολογικές ερμηνείες κλπ. και να κρατήσει την ηθική του διδασκαλία. Ή μπορεί να απορρίψει όλο το πακέτο «θρησκεία» και να στραφεί στις αρχές του ανθρωπισμού. Ή να επιλέξει ένα ατομικότερο νόημα, που δεν θα έχει να κάνει με καθολικές (universal) αρχές – να βρει, λ.χ., τη λύτρωσή του (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) στη γνώση (επίσης, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό). Ή να αρνηθεί επίσης όλο το πακέτο και να πει, πολύ απλά, δεν έχω καμμία αποστολή, γεννήθηκα και θα πεθάνω όπως όλοι οι έμβιοι οργανισμοί επί γης, και αφήστε με στην ησυχία μου. Από την άλλη, όσοι επιλέγουν τα έτοιμα νοήματα (είτε επειδή τα έχουν συνηθίσει, είτε επειδή τους βολεύουν/τους ικανοποιούν), κανονίζουν τη ζωή τους αναλόγως: ζουν κατά το αστικό πρότυπο, κατά το χριστιανικό πρότυπο, κατά το πρότυπο του επαναστάτη (μετά ή άνευ αιτίας).

Είναι αυτονόητο ότι έκαστος οφείλει να σέβεται το νόημα που δίνει (ή δεν δίνει) στη ζωή του ο άλλος, ή τουλάχιστον να μπαίνει στον κόπο να το κατανοήσει πριν το επικρίνει (και εν προκειμένω, η επίκριση δεν έχει νόημα, διότι ο άλλος μπορεί να σου πετάξει «εμένα έτσι μου αρέσει να ζω, κι εσένα δεν σου πέφτει λόγος»). Φυσικά, δεν γίνεται έτσι. Επειδή το πρόβλημα του νοήματος της ζωής ενεπλάκη με τις θρησκείες, φαίνεται πως κληρονόμησε απ’ αυτές τον ισχυρισμό περί της κατοχής της απόλυτης αλήθειας. Κοντολογίς, σπανίως ο άλλος θα εννοήσει πώς ζεις εσύ και γιατί επέλεξες να ζεις έτσι· επιπλέον, είναι απολύτως πεπεισμένος ότι ζεις λάθος, ότι δεν ξέρεις ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ζωής και ότι θα πεθάνεις χωρίς ποτέ να έχεις γνωρίσει την ουσία της. Σημειωτέον, τούτο συμβαίνει σε περιπτώσεις εκείνων που δεν ζουν κατά τις κοινές, παραδεδομένες αξίες, αλλά με τρόπο διαφορετικό. Η κοινωνική επιταγή, λ.χ., επιβάλλει κάθε Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι να πηγαίνει ο κόσμος διακοπές. Ο τάδε όμως δεν την ακολουθεί – διότι διαφωνεί επί της αρχής και επί της ουσίας· διότι βαριέται· διότι δεν χρειάζεται να κάνει διακοπές. Λοιπόν, αυτός ο τάδε είτε αντιμετωπίζεται ως ο «κακομοίρης» που δεν έχει λεφτά να ξοδέψει στα trendy θέρετρα, ως ο τσιγκούνης που δεν ξέρει πώς να ζήσει, ως ο μισάνθρωπος που απορρίπτει τις χαρές της κοινωνικής ζωής. Ένας άλλος κοινωνικός κανόνας λέει ότι τα Σαββατοκύριακα οφείλεις να διασκεδάζεις – τουτέστιν, να συνωστίζεσαι σε glamorous εστιατόρια/μπαρ/κέντρα αναψυχής όπου τραγουδούν οι πλανήτες και απλανείς αστέρες του καλλιτεχνικού στερεώματος. Το ότι εσύ μπορεί να προτιμήσεις να μαζευτείς με πέντε φίλους σου στο σπίτι, δεν θεωρείται διασκέδαση – επειδή, δεν σε βλέπει κανείς, άρα κανείς δεν ξέρει ότι διασκεδάζεις. Το ότι εσύ πιθανόν να συνδέεις τη διασκέδαση με το να δεις μια καλή (ή και σαχλή) ταινία στο dvd ή να διαβάσεις ένα βιβλίο, επίσης θεωρείται ελάττωμα: δεν μπορεί, κάποιο πρόβλημα θα έχεις, κάποια εγκεφαλική βλάβη, είναι δυνατόν να προτιμάς τον James Joyce από την Άννα Βίσση; Κάθε παρέκκλιση από τα καθιερωμένα, κάθε απολύτως προσωπική επιλογή, είτε αφορά το αυτοκίνητο που έχεις, τη μουσική που ακούς, το πώς αξιοποιείς το χρόνο σου, τον τόπο όπου ζεις, αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο: αν δεν κάνεις ό,τι κάνουν οι άλλοι, οι πολλοί, αν οι αξίες σου είναι διαφορετικές, αν η άποψή σου περί ζωής δεν εναρμονίζεται με την κυρίαρχη, αντιμετωπίζεσαι με οίκτο, με περιφρόνηση, με διάθεση επικριτική.