Τετάρτη, Μαρτίου 14, 2007
Héloïze and Abélard
Edward Blair Leighton, "Peter Abélard and his pupil Héloïze" (1882)Για τη συζήτηση, μ’ ένα φίλο
Διάβαζα τις προάλλες σ’ ένα post, μια ιστορία και παρακολούθησα την ενδιαφέρουσα συζήτηση περί έρωτος που ξεκίνησε στα σχόλια· περιορίστηκα να δηλώσω την άγνοιά μου – τι νόημα θα είχε μία ακόμη άποψη για ένα θέμα που θεωρητικώς δεν καλύπτεται και βιωματικώς προσεγγίζεται με άπειρους τρόπους; Συζητώντας χτες μ’ ένα φίλο, ήρθε η κουβέντα στις σημερινές νοοτροπίες· ομολόγησα επίσης την άγνοιά μου, με την παραδοχή ότι ζω σε περασμένο αιώνα (είναι καλός τρόπος να ξεφεύγεις και επιπλέον στερείς από τον συνομιλητή σου τη δυνατότητα να σου πει «ε, καλά, εσύ ζεις στον κόσμο σου»). Αργότερα, ήρθε στο μυαλό μου μια ιστορία που αγαπώ πολύ και που – δυστυχώς – δεν οφείλεται στη φαντασία κάποιου λογοτέχνη· αντιθέτως, τροφοδότησε την καλλιτεχνική φαντασία πολλών. Σκέφτηκα, λοιπόν, αντί θεωρητικολογίας περί έρωτος, να γράψω αυτήν την ιστορία, αφού, όπως είπε κάποτε ο Eco, εκείνο που δεν μπορούμε να θεωρητικοποιήσουμε, μπορούμε να το αφηγηθούμε.Έτος 1079. Στο Pallet, ένα χωριό κοντά στη Νάντη της Βρετάνης, γεννιέται ο Pierre Abélard, που θεωρείται πρόδρομος της σχολαστικής φιλοσοφίας (προχείρως, η σχολαστική φιλοσοφία ή σχολαστικισμός ήταν η κυρίαρχη φιλοσοφική τάση από τον 11ο ως τον 13ο αι. Πηγές του ήσαν τα κείμενα του Αυγουστίνου και των Πατέρων της Εκκλησίας, τα οποία συγκεράστηκαν με φιλοσοφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων, ιδίως του Αριστοτέλη, και των νεοπλατωνικών). Ως ο πρωτότοκος μιας οικογένειας ευγενών, ο Abélard θα μπορούσε να ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα, προτίμησε όμως την ακαδημαϊκή ζωή. Λέγεται ότι ήταν εξαιρετικής ευφυΐας· ταξίδεψε σε αρκετά μέρη για να βρει τους καλύτερους δασκάλους και, έφηβος ακόμη, έφτασε στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε για λίγο κοντά στον Γουλιέλμο του Champeaux και στον Ανσέλμο της Laon. Οι ικανότητές του στην επιχειρηματολογία ήταν απαράμιλλες. Μάλιστα, σε μια φιλοσοφική συζήτηση με τον δάσκαλό του – που κατέληξε σε ένα είδος «λεκτικής μονομαχίας» – ουσιαστικά κατέρριψε την κυρίαρχη τότε φιλοσοφική θεωρία του Ρεαλισμού, που αντικαταστάθηκε από τη θεωρία του Νομιναλισμού. Στα 22 του χρόνια, και παρά τις αντιρρήσεις των δασκάλων του, ίδρυσε μια σχολή στο Melun και λίγο αργότερα πήγε στο Corbeil, πιο κοντά στο Παρίσι.
Βρισκόμαστε πια στο 1101. Την ίδια εκείνη χρονιά, γεννιέται, άγνωστο πού, η Héloïze. Δεν ξέρουμε πολλά για τους γονείς της – ξέρουμε ότι μεγάλωσε δίπλα σ’ έναν θείο της, τον Fulbert, που ήταν εφημέριος στη Notre-Dame.
Στο μεταξύ, η φήμη του Abélard ως δασκάλου ολοένα αυξάνεται. Μετά από μία ακόμη αναμέτρηση με τον δάσκαλό του, τον Γουλιέλμο, στην οποία αναδεικνύεται ξανά θριαμβευτής, πηγαίνει στο Παρίσι και ιδρύει μια καινούρια σχολή στο όρος της Sainte-Geneviève. Έχοντας θεμελιώσει τη φήμη του και τις γνώσεις του στον τομέα της διαλεκτικής, στρέφεται στη θεολογία και σύντομα διαπρέπει και εκεί. Στο απόγειο της δόξας του, ονομάζεται εφημέριος της Notre-Dame στα 1115 (αφού, ο μόνος δρόμος για να εξελιχθεί ένας λόγιος, περνούσε αναγκαστικά από την Εκκλησία).
Φαίνεται, όμως, πως μετά από κάθε θρίαμβο, ακολουθεί κατ’ ανάγκην η πτώση. Ίσως να ήταν και η αλαζονεία του Abélard, που προκάλεσε τη μοίρα – επειδή, θεωρούσε πως ήταν ο μοναδικός φιλόσοφος στον κόσμο που δεν είχε ποτέ ηττηθεί. Ίσως πάλι, να έφταιγε το γεγονός ότι ως τότε είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά στην επιστήμη, στην καλλιέργεια της διάνοιας, αφήνοντας τον παράλογο κόσμο του συναισθήματος κλεισμένο σε κάποιο σκοτεινό δωμάτιο. Ίσως και να μην ισχύει τίποτα από όλα αυτά και ό,τι ακολούθησε να ήταν απλώς ένα παιχνίδι της ζωής.
Στο Παρίσι, ο Abélard θα γνωρίσει την Héloïze. Λένε ότι πολύ περισσότερο από την ομορφιά της, εκείνο που εντυπωσίαζε ήταν οι γνώσεις της: εκτός από τα λατινικά, γνώριζε επίσης ελληνικά και εβραϊκά, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για μια γυναίκα της εποχής. Ο Abélard την ερωτεύεται και επιδιώκει να γίνει δάσκαλός της· και, η Héloïze τον ερωτεύεται κι εκείνη. Δεν το κράτησαν κρυφό· στην πραγματικότητα, όλο το Παρίσι ήξερε γι’ αυτόν τον έρωτα – εκτός από τον θείο της Héloïze. Όταν εκείνος το έμαθε, οι εραστές αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν ο ένας από τον άλλον και να συναντιούνται κρυφά. Αλλά, η Héloïze μένει έγκυος και ο Abélard τη φυγαδεύει στη Βρετάνη, όπου γεννιέται ο γιος τους (1118)· τον βαφτίζουν Astrolabe (αστρολάβο) από το αστρονομικό και γεωδαιτικό όργανο, που εκείνη την εποχή είχε έρθει στην Ευρώπη από τους Άραβες (το παιδί ανατέθηκε στη φροντίδα της αδελφής του Abélard και είχε ελάχιστη επικοινωνία με τους γονείς του). Προκειμένου να εξευμενίσει τον Fulbert, ο Abélard προτείνει στην Héloïze να παντρευτούν – κρυφά, όμως, ώστε να μην παρεμποδιστεί η εξέλιξή του στην εκκλησιαστική ιεραρχία. Η Héloïze αρνείται λέγοντας ότι «ο τίτλος της ερωμένης, αντί γι’ αυτόν της συζύγου, θα είναι πιο πολύτιμος και πιο τιμητικός για μένα· αυτό που έχει σημασία σε μια ιδανική σχέση, δεν είναι ο περιορισμός που επιβάλλουν τα δεσμά του γάμου, αλλά η αγάπη που δίδεται ελεύθερα»· αλλά τελικά υποκύπτει στις πιέσεις του.
Ο Fulbert, όμως, δεν κράτησε το μυστικό που του εμπιστεύτηκε το ζευγάρι. Και, όταν η Héloïze δεν μπορούσε πια να αντέξει στις πιέσεις, ζήτησε καταφύγιο στη μονή του Argenteuil, μετά από παράκληση του Abélard. Ουσιαστικά, από το σημείο αυτό αρχίζει ο εφιάλτης. Νομίζοντας ότι ο Abélard σκόπευε να ξεφορτωθεί τη γυναίκα του, ο Fulbert μαζί με πληρωμένους μπράβους μπαίνουν τη νύχτα στην κάμαρά του και τον ευνουχίζουν· υπάρχει, όμως, και η πιθανότητα, το κίνητρο του Fulbert να ήταν πολιτικό και να σχετίζεται με τη διαμάχη ανάμεσα στην οικογένεια των Montmorency και στον Stephen de Garland, που υποστήριζε και χρηματοδοτούσε τον Abélard. Η εκκλησιαστική σταδιοδρομία ήταν πλέον απαγορευμένη για τον φιλόσοφο· και, η Héloïze, αν και ήταν μόλις 20 χρονών, έγινε μοναχή.
Για να αποφύγει νέες διώξεις, ο Abélard ζήτησε καταφύγιο στη μονή Saint-Gildas-de-Rhuys, όπου έγινε ηγούμενος. Έζησε για 10 περίπου χρόνια σ’ έναν τόπο αφιλόξενο, άγονο, παρατημένο στα χέρια των ληστών και των παρανόμων. Το μόνο φωτεινό σημείο ήταν ότι κατάφερε να κάνει την Héloïze ηγουμένη σε μια καινούρια γυναικεία μονή, που εγκαταστάθηκε εκεί κοντά, στα ερημωμένα κτήρια του Παρακλήτου. Μετά την αποχώρησή του από το Saint-Gildas, και ζώντας για ένα διάστημα μακριά από την αγαπημένη του, ο Abélard έγραψε το περίφημο έργο του Historia Calamitatum (Ιστορία των συμφορών)· τούτο παρακίνησε την Héloïze να του γράψει την πρώτη από μια σειρά επιστολών, που παραμένει ανυπέρβλητο δείγμα ανθρώπινου πάθους και γυναικείας αφοσίωσης.
Το 1136, ο Abélard επέστρεψε στη σχολή της Sainte Geneviève όπου δίδαξε για ένα διάστημα· αλλά οι περιπέτειές του δεν θα τελείωναν εδώ. Ο Βερνάρδος του Clairvaux (ο γνωστός άγιος Βερνάρδος, που εμφανίζεται ως αρχιθαλαμηπόλος της Παναγίας στην Commedia Divina του Dante) θεώρησε πως οι διδασκαλίες του Abélard για την έλλογη κριτική και έρευνα ήσαν ανατρεπτικές και πάντως επικίνδυνες για την πίστη και το δόγμα. Έτσι, τον παρέπεμψε στη Σύνοδο της Sens (1141) και επέτυχε να καταδικαστούν οι θέσεις και η διδασκαλία του. Ο Abélard προσπάθησε να υποστηρίξει την υπόθεσή του στη Ρώμη, όμως, ο ισχυρός Βερνάρδος επέτυχε μία ακόμη καταδίκη για τον αντίπαλό του (1142). Υπό την πίεση των γεγονότων αλλά και της προετοιμασίας για την υπεράσπισή του, ο Abélard κατέρρευσε στη μονή του Clouny και λίγους μήνες αργότερα πέθανε (1142 ή 1144). Πρώτα τον έθαψαν στο St. Marcel, σύντομα όμως τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι του Παρακλήτου και αφέθηκαν στις φροντίδες της Héloïze· εκείνη πέθανε το 1163, και την έθαψαν δίπλα του, όπως επιθυμούσε. Αλλά η ιστορία τους δεν τελειώνει ούτε εδώ: τα λείψανά τους μεταφέρθηκαν δύο ακόμη φορές – το 1463 και το 1800 – και περί τα 1817 τάφηκαν τελικά στο Pere la Chaise.
Αυτή ήταν η ιστορία. Ενέπνευσε δεκάδες ποιητές, λαϊκούς και λόγιους (ανάμεσά τους, τον Shakespeare, που έγραψε μια ημιτελή τραγωδία, και τον Lamartine), ζωγράφους και μουσικούς· ας σημειωθεί ότι την ιστορία αφηγείται και ο Mark Twain στο έργο του The Innocents Abroad (1869). Η αλληλογραφία των δύο εραστών, ιδίως οι επιστολές της Héloïze, θεωρούνται από τα αριστουργηματικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και παραμένουν σημαντική πηγή για την ιστορία των νοοτροπιών και των συναισθημάτων του 12ου αι.
Δεν ξέρω τι θα σήμαινε σήμερα αυτή η ιστορία. Υποθέτω ότι θα ακούγεται παράταιρη και ίσως μελοδραματική ή ακόμη και ανόητη. Άλλωστε, μας χωρίζουν τόσα από τον 12ο αι. – η γνώση έχει προχωρήσει, η τεχνολογία έχει αναπτυχθεί, οι άνθρωποι είναι πιο ελεύθεροι και τέτοιες ιστορίες δεν είναι πλέον προσφιλείς ούτε στη λογοτεχνία.
ΥΓ. Ο Abélard είπε κάποτε πως η λογική τον έκανε μισητό στον κόσμο. Θα ήθελα, πράγματι, να ξέρω τι θα σκεφτόταν, αν μάθαινε τι ήταν εκείνο που έκανε τελικά τον κόσμο να τον αγαπήσει.
Από τη Λίτσα κατά τις 4:22 π.μ. | Ενθύμιον | 
9 Σημειώσεις:
Κατά τις 10:38 π.μ., 
The Motorcycle boy
Κατά τις 11:05 π.μ., akindynos
Με αβελάρδεια λογική, και μια γενναία δόση υπερβολής, θα έλεγα ότι κάθε ερωτική τραγωδία είναι μια προσωποποιήση της ετερογονίας των σκοπών.
On a lighter note, διατίθενται ελεύθερα στο Google Books αρκετά βιβλία για το ζευγάρι. Μ' αρέσει ο τίτλος-σιδηρόδρομος "Letters of Abelard and Heloise, to which is prefix'd a particular account of their lives, amours, and mifortunes"
Κατά τις 11:08 π.μ., zero
Κατά τις 11:20 π.μ., Λίτσα
Mboy - είχα βάλει στοίχημα, ότι αυτό ακριβώς θα έλεγες, μόνο που δεν είχα προβλέψει αυτό το "ευχαριστώ".
akindynos - φαντάζομαι εννοείς τη λογική του sic et non: ταιριάζει με την αντιφατικότητα του έρωτα. Στο link σου να προσθέσω, ένα ακόμα, που περιέχει μια καλή συλλογή καλλιτεχνικών έργων, εμπνευσμένων από την ιστορία: http://artfuljesus.0catch.com/H&A/heloise-abelard.html
zero - χαχαχα, παράεγραψα γενικώς μου φαίνεται αυτές τις μέρες. :)
Κατά τις 12:00 μ.μ., Unknown
Το θεωρώ αυτονόητο, αλλά μπορεί και να μην είναι τελικά: η Héloïze είχε τη δυνατότητα να μη γίνει μοναχή, αλλά να συνεχίσει τη ζωή της και, πιθανότατα, να την ξαναφτιάξει. Επέλεξε απλώς να μην το κάνει.