Στο αφιέρωμα της εφημερίδας Η Καθημερινή, «Επτά Ημέρες» (24-25 Δεκ. 2005) για τα τετρακόσια χρόνια από την έκδοση του μυθιστορήματος του Μιγκέλ δε Θερβάντες Ο χαρισματικός ιδαλγός Δον Κιχώτης της Μάντσα, Ιππότης της Ελεεινής Μορφής (Μαδρίτη 1605), διάβασα το κείμενο του συγγραφέα και μεταφραστή Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή «Ο Δον Κιχώτης είναι εδώ!» και στάθηκα στα ακόλουθα:

… ο Δον Κιχώτης εκφράζει το χαρακτηριστικό ενός κόσμου, που χωρίς την αποτυχία δεν έχει μέλλον.

Αν αυτό το χαρακτηριστικό ισχύει, τότε ο Δον Κιχώτης είναι απαραίτητος: αν δεν τον είχε γράψει ο Θερβάντες, κάποιος άλλος θα τον είχε γράψει. (σελ. 6, 4^η στήλη)

Από όσα γράφει ο Δρακονταειδής, πριν από το ανωτέρω παράθεμα, το χαρακτηριστικό που αναφέρει ισχύει, επομένως το μυθιστόρημα Δον Κιχώτης είναι απαραίτητο. Θα γραφεί. Από ποιον; Δεν έχει σημασία. «Κάποιος άλλος θα το είχε γράψει».

Όμως ο Δρακονταειδής συνεχίζει:

Εκείνο που καθιστά τον Δον Κιχώτη δημιούργημα του Θερβάντες και μόνο είναι ότι τα πρόσωπα του έργου είναι τρία: ο Δον Κιχώτης, ο Σάντσο Πάντσα και ο ίδιος ο Θερβάντες που […] ξέρει περί ποίου ο λόγος, αφού η ζωή του υπήρξε αρκούντως δονκιχωτική: […]

Αν κατανοώ τα λόγια αυτά, το μυθιστόρημα Δον Κιχώτης δεν θα μπορούσε να το έχει γράψει κανένας άλλος εκτός από τον Θερβάντες, είναι «δημιούργημα του Θερβάντες και μόνο». Μας λέει, δηλαδή, ο Δρακονταειδής ότι, παρ’ όλο που το μυθιστόρημα «εκφράζει το χαρακτηριστικό ενός κόσμου, που χωρίς την αποτυχία δεν έχει μέλλον» και επομένως κάποιος άλλος θα το είχε γράψει (αν, π.χ., σκοτωνόταν ο Θερβάντες στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, δεν θα άλλαζε και τίποτα, ο κόσμος θα ήταν ο ίδιος), το γεγονός είναι ότι αυτό το μυθιστόρημα είναι «δημιούργημα του Θερβάντες και μόνο» και κανένας άλλος δεν θα το είχε γράψει. Έχουμε εδώ μια πρόταση π και μία άλλη πρόταση όχι-π. Η σύζευξη αυτών απότελεί αντίφαση. Και ο αντιφατικός λόγος δεν μας λέγει τίποτα.

Με αφορμή τα ανωτέρω παραθέματα, θέλω να υποστηρίξω τη θέση ότι το μυθιστόρημα Δον Κιχώτης ουδείς άλλος θα μπορούσε να το έχει γράψει, εκτός από τον Θερβάντες. Γενικότερα, αν το χ είναι ένα έργο τέχνης και το ψ είναι ο δημιουργός του, τότε έχουμε τον ακόλουθο τύπο: Αν το χ είναι δημιούργημα του ψ, τότε η μη ύπαρξη του ψ συνεπάγεται τη μη ύπαρξη του χ. Θα ονομάσω τον τύπο αυτό «νόμο του αναντικατάστατου». Για να γίνω κατανοητός: Παραθυρόφυλλα, τραπέζια, σκαμνάκια και πιατοθήκες μπορεί να φτιάξει οποιοσδήποτε καλός ξυλουργός. Αν ένα συγκεκριμένο τραπέζι δεν το φτιάξει ο μαστρο-Γιώργος, θα το φτιάξει ο μαστρο-Μιχάλης, κι αν δεν το φτιάξει ο μαστρο-Μιχάλης, θα το φτιάξει ο μαστρο-Γρηγόρης, κι αν δεν το φτιάξει άνθρωπος, το φτιάχνουν και μηχανές. Η ύπαρξή του δεν εξαρτάται από την ύπαρξη ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Ουδείς αναντικατάστατος. Θα δώσω άλλο παράδειγμα: Στα μαθηματικά, η θεωρία του Διαφορικού Λογισμού (ΔΛ) διετυπώθη από τον Νεύτωνα, αλλά η σχέση μεταξύ της ύπαρξης του Καρτέσιου και της θεωρίας του ΔΛ δεν είναι αναγκαία. Η ύπαρξη της θεωρίας του ΔΛ δεν εξαρτάται εξ ανάγκης από την ύπαρξη του Νεύτωνα. Η θεωρία του ΔΛ μπορεί να υπάρξει και χωρίς τον Νεύτωνα κι αυτό γιατί, όπως λένε οι ιστορικοί των μαθηματικών, ο Λάιμπνιτς είχε διατυπώσει την ίδια θεωρία σχεδόν ταυτοχρόνως. Άλλο παράδειγμα είναι η θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος. Η ύπαρξή της δεν είναι αναγκαίως συνδεδεμένη με την ύπαρξη του Κοπέρνικου. Χιλιάδες χρόνια πριν από τον Κοπέρνικο, την είχε διατυπώσει ο Αρίσταρχος ο Σάμιος. Αλλά και στον τεχνολογικό τομέα έχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις εφευρέσεων, των οποίων οι φερόμενοι ως εφευρέτες αμφισβητούνται. Πριν από αυτούς, άλλοι έκαμαν τις εφευρέσεις, χωρίς να υπάρχει κλοπή από τους μεταγενέστερους. Στα επιτεύγματα του νοός, δεν ισχύει ο νόμος του αναντικατάστατου τον οποίον ανέφερα για την περίπτωση των δημιουργημάτων των καλών τεχνών. Αν, π.χ., ο Αϊνστάιν δεν διετύπωνε τη θεωρία της σχετικότητας, αργά ή γρήγορα θα τη διετύπωνε κάποιος άλλος επιστήμονας. Αλλά, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν υπάρχουν περιπτώσεις δημιουργίας έργων τέχνης, π.χ., της ίδιας τεχνοτροπίας από διαφορετικούς δημιουργούς, χωρίς να γνωρίζει ο ένας τον άλλον. Αν δεν υπήρχε ο Βαν Γκογκ, οι πίνακές του δεν θα υπήρχαν, επειδή κανένας άλλος δεν θα ζωγράφιζε όπως αυτός. Αν δεν υπήρχε ο Καβάφης ή ο Κάλβος, κανένας δεν θα έγραφε ποιήματα όπως αυτοί. Έχουμε, βεβαίως, μιμητές των ποιημάτων τους και μάλιστα τόσο καλούς που βραβεύονται κιόλας, τα έργα τους όμως είναι μιμήματα πρωτοτύπων.