Όποιος έχει μελετήσει, έστω και κατ’ ελάχιστον, ρητορική και φιλοσοφία της γλώσσας (που αποτελούν τη βάση για τη θεωρία των ΜΜΕ) γνωρίζει ότι η διάκριση της είδησης από το σχόλιο είναι η πλέον ανώδυνη επιλογή, προκειμένου να δοθεί η εντύπωση της «αντικειμενικής» (αδιαμεσολάβητης) παρουσίασης της ειδησεογραφίας. Εξ ου και πλείστες όσες φορές, οι έχοντες τον τίτλο του «σοβαρού» δημοσιογράφου, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τη φράση «Κατά τη γνώμη μου/κρίση μου» ή «Φρονώ» ή κάτι συνώνυμο. Ενδεχομένως, η σημασία της ανωτέρω διάκρισης να γίνεται αντιληπτή και από τον μέσο θεατή, ο οποίος τοιουτοτρόπως έχει την ικανοποίηση ότι α) πληροφορείται το γεγονός καθαυτό, και β) μαθαίνει επιπλέον πώς αυτό το γεγονός αξιολογείται από τον δημοσιογράφο-παορυσιαστή. Εκείνο όμως που ενίοτε διαφεύγει της προσοχής είναι η σημασία που μπορεί να έχει η ιεράρχηση των ειδήσεων και ο χρόνος που αφιερώνεται σε κάθε είδηση. Παρετήρησα εσχάτως ότι σε ορισμένα δελτία ειδήσεων παρουσιάζονται δύο ιεραρχικές κατατάξεις: η –ας πούμε– εισαγωγική, όπου ο δημοσιογράφος-παρουσιαστής εκφωνεί εν τάχει τους τίτλους των σημαντικότερων ειδήσεων και η –ας πούμε– κύρια, όπου πλέον παρουσιάζεται αναλυτικά η ειδησεογραφία, όχι απαραίτητα με τη σειρά της εισαγωγικής εκφώνησης. Από την άλλη, έχει συμβεί ένα θέμα να βρίσκεται στην πρώτη θέση της ειδησεογραφίας, αλλά ο χρόνος που του αφιερώνεται να είναι αισθητά μικρότερος από ό,τι εκείνος που αφιερώνεται στο τρίτο, λ.χ., ή στο πέμπτο θέμα. Είναι σαφές πως όλα τούτα αποτελούν έμμεσους τρόπους αξιολόγησης των ειδήσεων, συνεπώς δεν έχει εν τέλει σημασία από ποιο γεγονός ξεκινά το δελτίο, αλλά ποιο γεγονός απομένει να θυμάται ο θεατής/ακροατής.

Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις μου έδωσαν τα χθεσινά δελτία. Σπανίως παρακολουθώ ειδήσεις από την τηλεόραση· χτες, έτυχε να είναι ανοιχτή η συσκευή μεταξύ 7.00 και 9.30 το βράδυ. Λοιπόν, το «καυτό» θέμα ήταν ασφαλώς η υπόθεση του Άλεξ και αμέσως μετά η υπόθεση της απόδρασης. Περίπου στα ψιλά πέρασε μια άλλη είδηση που αφορούσε τις παράνομες πτήσεις της C.I.A.

Η εξαφάνιση ενός παιδιού είναι σημαντική είδηση, ιδίως δε όταν συμπλέκεται με κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτό της παιδικής εγκληματικότητας λ.χ., αλλά και με την (πραγματική ή προβαλλόμενη) αδυναμία της αστυνομίας να βρει μια άκρη. Αλλά, δεν θα πω τίποτε καινούριο, αν υποστηρίξω πως η όλη προσέγγιση του ζητήματος είναι λάθος: για μία ακόμη φορά, συνωστίζονται στην οθόνη ειδικοί, αναλυτές, ψυχο-παιδαγωγοί κλπ. κλπ. προκειμένου να εντοπίσουν τη ρίζα του προβλήματος. Εννοείται ότι μόλις λυθεί η υπόθεση με οποιονδήποτε τρόπο, το πρόβλημα θα πάψει να κινεί το ενδιαφέρον των ΜΜΕ – τουλάχιστον μέχρι να συμβεί ξανά ανάλογο περιστατικό.

Σε ένα ιδανικό σενάριο, τόσο η είδηση για την τύχη του Άλεξ όσο και εκείνη για την απόδραση θα μπορούσαν να συσχετιστούν από την άποψη του ρόλου της αστυνομίας. Και στις δύο περιπτώσεις, η αστυνομία παρουσιάζεται ανίκανη, αδιάφορη, ανεπαρκής ή εμπλεγμένη σε ύποπτες διαδικασίες συγκάλυψης. Και τούτο μπορεί να σημαίνει δύο τουλάχιστον πράγματα (τα οποία μάλιστα δεν αλληλοαποκλείονται): είτε ότι κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας είτε ότι κάτι ετοιμάζεται. Το πρώτο, βεβαίως, το γνωρίζουμε ή το υποπτευόμαστε: κάτι δεν πάει καλά, κάποιος δεν κάνει καλά τη δουλειά του, κάποιος μας δουλεύει. Τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν; Πώς θ’ αντιμετωπιστεί το πρόβλημα; Πολύ φοβούμαι πως η διαρκής προβολή της αστυνομικής ανεπάρκειας και η έντεχνη χειραγώγηση παρόμοιων θεμάτων, φέρνει τους πολίτες σε τέτοια συγκινησιακή κατάσταση, ώστε όχι μόνο να δεχτούν αλλά και να ζητήσουν οι ίδιοι αύξηση των αστυνομικών μέτρων. Ας το δούμε λογικά: όταν καθημερινώς σου επαναλαμβάνουν όλοι, με όλους τους πιθανούς τρόπους, πόσο ανασφαλής είναι η ζωή σου, δεν θα ζητήσεις (μάλλον, δεν θ’ απαιτήσεις) από το κράτος να την καταστήσει ασφαλέστερη; Και πώς αλλιώς μπορεί να γίνει αυτό, παρά με την αύξηση και τη σκλήρυνση των αστυνομικών μέτρων;

Δεν προτίθεμαι να υποστηρίξω ότι τα ΜΜΕ δεν πρέπει να φέρνουν στο φως περιπτώσεις αστυνομικής αποτυχίας. Ούτε βέβαια να προτείνω κατάργηση της αστυνομίας. Απλώς, επισημαίνω πώς μέσα από συγκεκριμένους χειρισμούς της ειδησεογραφίας μπορεί να χειραγωγηθεί η κοινή γνώμη κατά τρόπον ώστε να ζητήσει αυτοβούλως κάτι, που αν το έκανε η εξουσία από μόνη της ενδεχομένως να υπήρχαν αντιδράσεις. Κατά καιρούς, σε συζητήσεις ακούω μερικούς (δημοκρατικούς κατά τα λοιπά) πολίτες να νοσταλγούν την εποχή της δικτατορίας, με το αιτιολογικό ότι «τότε κοιμόμασταν με τα παράθυρα ανοιχτά και κανείς δεν τολμούσε να μπει να κλέψει· η εγκληματικότητα ήταν υπό πλήρη έλεγχο». Προκειμένου να επιτευχθεί το αγαθό της ασφάλειας, οι πολίτες φαίνονται πρόθυμοι να απεμπολήσουν άλλα δικαιώματά τους – το χειρότερο είναι ότι αυτό δεν το καταλαβαίνουν. Διότι, ουδείς τους έχει εξηγήσει ποτέ ότι το αστυνομικό κράτος δεν περιορίζεται και ότι, αν αρχίσει η περιστολή των ατομικών ελευθεριών, είναι περίπου βέβαιο ότι θα συνεχιστεί και θα λάβει μεγαλύτερη έκταση: αρκεί να βρεθεί η κατάλληλη πρόφαση, πράγμα που δεν είναι καθόλου δύσκολο.

Αν μη τι άλλο, ο περίφημος αντιτρομοκρατικός νόμος στις Η.Π.Α. (Patriot Act) αποτελεί το κατεξοχήν παράδειγμα. Ξεκίνησε ως ένα απαραίτητο μέτρο προκειμένου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την προστασία των πολιτών και σήμερα πια, οι ίδιοι οι αμερικανοί αναλυτές κάνουν λόγο για «αστυνομικό κράτος οργουελιανού τύπου» (ενδιαφέροντα άρθρα θα βρει κανείς στο www.alternet.org): προσφάτως έγινε γνωστό ότι το FBI έχει το δικαίωμα να ερευνά τα αρχεία των δημόσιων βιβλιοθηκών για να δει ποιος διαβάζει τι. (Αυτό μου θυμίζει τα ρεπορτάζ πριν από χρόνια με την υπόθεση Σκυφτούλη: οι αστυνομικοί συντάκτες έλεγαν ότι ο ύποπτος είχε στη βιβλιοθήκη του έργα του Μαρξ, του Μπακούνιν κι εγώ δεν ξέρω ποιών άλλων· και αναρωτήθηκα τότε τι θα συνέβαινε αν κανείς κοίταζε τη δική μου βιβλιοθήκη). Προφανώς, εν όψει του αντιτρομοκρατικού νόμου, πήγαν περίπατο οι συνταγματικές τροπολογίες (το περίφημο Bill of Rights, που περιλαμβάνει τις δέκα πρώτες από τις συνολικά εικοσιπέντε τροπολογίες, οι οποίες κατοχυρώνουν τα ατομικά δικαιώματα, εν οις και την ελευθερία του λόγου/της έκφρασης).

Κι έτσι, περνάω στο άλλο θέμα, στην είδηση περί των παρανόμων πτήσεων της C.I.A. Κατ’ εμέ, αυτό ήταν το σημαντικότερο θέμα της ειδησεογραφίας, επειδή ακριβώς σχετίζεται και αποτελεί μέρος μιας γενικότερης προσπάθειας περιστολής των ατομικών δικαιωμάτων ανά τον κόσμο, με πρόφαση βεβαίως το «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Σε πολύ γενικές γραμμές, η C.I.A. με ειδικές πτήσεις μεταφέρει (κατά κανόνα από Αφγανιστάν – Ιράκ) υπόπτους για τρομοκρατία στη βάση του Γκουαντάναμο (και αλλαχού) για ανάκριση και με αντίστοιχες πτήσεις μεταφέρει πίσω όσους θεωρεί ότι, τέλος πάντων, δεν εμπλέκονται σε τρομοκρατικές οργανώσεις. Κατά την εκτέλεση των πτήσεων, τα αεροπλάνα σταματούν σε διάφορες χώρες για ανεφοδιασμό. Τον τελευταίο καιρό, η οργάνωση Statewatch πίεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να ζητήσει από την C.I.A., εφόσον τα αεροπλάνα της ανεφοδιάζονται από ευρωπαϊκές χώρες, να ελέγχει τους επιβάτες των πτήσεων, προεκειμένου να διαπιστώνει σε τι κατάσταση βρίσκονται, ώστε να βεβαιωθεί ότι δεν γίνεται παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Εννοείται ότι η C.I.A. δεν το δέχτηκε και, αντί αυτού, άλλαξε την πορεία των πτήσεών της, ώστε να μη χρειάζεται να κάνει ανεφοδιασμούς σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια συζήτηση που είχα πρόσφατα με τον Tony Bunyan, τον δημοσιογράφο-ακτιβιστή που ουσιαστικά είναι η ψυχή της οργάνωσης Statewatch, μου είπε ότι ασφαλώς δεν περίμεναν να δεχτεί τέτοιο έλεγχο η C.I.A., αλλά η Ε.Ε. όφειλε να το κάνει για πολλούς λόγους· επιπλέον, πρόσθεσε, αν δεν μπορούμε να τους σταματήσουμε, τουλάχιστον ας μην τους διευκολύνουμε (οι ενδιαφερόμενοι θα βρουν αρκετά στοιχεία στο www.statewatch.org).

Ενώ, λοιπόν, γίνονται όλα αυτά, αξιωματούχος της Ε.Ε. αποκαλύπτει ότι η Ελλάδα είναι σταθμός ανεφοδιασμού των εν λόγω πτήσεων – άρα, τι ακριβώς συμβαίνει; Γράφει τις αποφάσεις της Ε.Ε. στα παλαιότερα των υποδημάτων της; Προφανώς. Εν τούτοις, το θέμα κρίθηκε ήσσονος σημασίας από τα ΜΜΕ – προείχε ν’ ακούσουμε τις σχοινοτενείς εμβριθέστατες αναλύσεις των ειδικών για τον Άλεξ και να βλέπουμε τους δημοσιογράφους να αναμεταδίδουν μπροστά από το ερειπωμένο σπίτι στη Βέροια.

Υστερόγραφο 1. Ένα άλλο θέμα που ενδεχομένως πέρασε στα ψιλά είναι ότι στο εξής, προκειμένου οι πολίτες της Ε.Ε. να βγάλουν διαβατήριο, υποχρεούνται να δώσουν δακτυλικά αποτυπώματα όλων των δακτύλων τους (ως εάν ήσαν εγκληματίες), τα οποία αποτυπώματα εισάγονται στη συνέχεια σε διεθνείς βάσεις δεδομένων.

Υστερόγραφο 2. Αντιλαμβάνομαι ότι στην ανωτέρω ανάλυση ανακύπτει το πρόβλημα της εξισορρόπησης δύο παραμέτρων/αγαθών: της ασφάλειας αφενός και της ελευθερίας αφετέρου. Πρόκειται ίσως για το σημαντικότερο πρόβλημα που καλείται να λύσει η σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία, το οποίο πλέον δεν αφορά μόνο σε εθνικό, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Πλην ματαίως περιμένω, εδώ και καιρό, τις τοποθετήσεις των πολιτικών φιλοσόφων.